یکی از مشکلات رایج بین افرادی که قصد معامله و ایجاد روابط مالی دارند، چک برگشتی یا بلامحل است. پرونده‌های بسیاری در مراجع قضایی در این باره تشکیل شده که افراد زیادی را دچار مشکل کرده است. شناخت قوانین و موضوعات مرتبط با چک برگشتی حقوقی و کیفری برای کسانی که در زمینه‌های مالی فعالیت می‌کنند، ضروری است.
سوالی که برای بسیاری از افراد مطرح می‌شود این است که دارنده چک چه زمانی میتواند آن را برگشت بزند؟ پاسخ این است: وقتی حساب بانکی مربوط به چک، موجودی کافی نداشته باشد یا زمانی که صادرکننده چک، اشتباهاتی را در تنظیمات چک انجام دهد مانند: انطباق نداشتن امضا او، وجود اختلاف در مطالب مربوط به چک، وجود خط‌خوردگی یا قلم‌خوردگی روی چک. یا اینکه چک، از حساب مسدود شده‌ای صادر شود. در این حالت‌ها می‌توان چک را برگشت زد.
دارنده چک تا چه زمانی میتواند برای چک برگشتی طرح دعوی کیفری کند؟
بر اساس ماده ۱۱ قانون صدور چک، دارنده چک میتواند در صورت وجود شرایط کافی برای برگشت زدن چک، ظرف مدت شش ماه پس از صدور، اقدام به برگشت زدن آن کند. در صورتی که دارنده چک در این مدت، اقدامی علیه صادرکننده چک انجام ندهد، حق طرح دعوی کیفری علیه آن شخص از او گرفته می‌شود. بعد از گذشت شش ماه، دارنده چک تنها میتواند برای به دست آوردن مطالبات خود، اقدام به شکایت حقوقی علیه صادرکننده چک کند.
منظور از دارنده چک در این قانون، شخصی است که برای اولین بار چک را به مسئول بانک ارائه داده است. برای مشخص شدن این موضوع، مسئول بانک موظف است که مشخصات این فرد را به طور کامل با ذکر تاریخ، پشت چک یادداشت کند.
آیا چک برگشتی قابل انتقال است؟
در صورتی که دارنده چک بخواهد فرد دیگری را برای طرح دعوی کیفری به نمایندگی خود برگزیند، لازم است که هویت و نشانی خود را به همراه این نکته که فرد مذکور نماینده او است، در پشت چک بنویسد. در غیر این صورت، اگر چک برگشت خورده به شخص دیگری داده شود، آن شخص نمی‌تواند شکایتی علیه صادرکننده چک طرح کند.
آیا چک برگشتی قابل وصول است؟
بر اساس ماده ۲ قانون صدور چک، چک‌های صادر شده از بانک‌های داخل کشور و یا شعب بانک‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، لازم الاجراست. به این معنا که دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و دریافت نکردن همه یا قسمتی از وجه چک، میتواند طبق قوانین مربوط به اجرای اسناد رسمی، وجه باقی مانده را از صادرکننده آن وصول کند. دارنده چک میتواند با ارائه گواهی عدم پرداخت و اصل چک برگشت خورده به دفاتر ثبت، تقاضای صدور اجراییه کند تا چک برگشتی خود را نقد کند.
در چه زمانی نمی‌توان اقدام کیفری علیه صاحب چک انجام داد؟
بر اساس ماده ۱۳ قانون صدور چک، دارنده چک در موارد زیر نمی‌تواند علیه صادرکننده، اقدام کیفری انجام دهد:
- در صورتی که چک، سفید امضا است.
- اگر در متن چک، شرطی برای وصول آن نوشته شده است.
- اگر در متن چک نوشته شده است که این چک صرفا بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است.
- اگر ثابت شود که صدور چک تنها برای تضمین انجام معامله یا تعهدی بوده است، حتی اگر در متن آن چیزی نوشته نشده باشد، دارنده چک نمی‌تواند شکایتی علیه صادرکننده انجام دهد.
- در صورتی که در زمان صدور، تاریخی برای چک نوشته نشده است یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخی است که در متن آن نوشته شده است.
حکم جلب چک برگشتی
برای گرفتن حکم جلب صادرکننده چک‌برگشتی، دارنده چک موظف است ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک، به بانک مراجعه کند تا گواهی عدم پرداخت را از مسئول بانک دریافت کند. سپس لازم است که به دادسرا مراجعه کند تا طرح دعوی کیفری خود را در مورد چک برگشتی انجام دهد. داشتن مدارک زیر در هنگام مراجعه به دادسرا الزامی است:
- اصل چک برگشتی
- شناسنامه و کارت ملی
- تهیه دو نسخه کپی برابر اصل از دو طرف چک برگشتی
- به همراه داشتن دو نسخه کپی برابر اصل از گواهی عدم پرداخت؛ این گواهی شامل مشخصات کامل چک برگشتی و صادرکننده آن است. باید در آن به طور واضح علت عدم پرداخت نوشته شود و مهر بانک روی آن ثبت شود.
- پر کردن فرم شکایت (دادخواست)
مجازات کیفری و حقوقی چک برگشتی تا حدی با هم متفاوت است. به طور مثال در مجازات حقوقی، دارنده چک نمی‌تواند صاحب چک را به زندان بیندازد. اما در هر دو روش، دارنده چک میتواند اقدامات قانونی لازم را برای نقد شدن چک برگشتی انجام دهد. در ادامه مقاله به بررسی تفاوت این دو می‌پردازیم:
آیا چک برگشتی زندان دارد؟
طبق ۷ قانون صدور چک، مجازات فردی که چک او برگشت خورده است، به شرح زیر است:
- اگر مبلغ چک کمتر از ۱۰میلیون ریال باشد، به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
- اگر مبلغ چک بین ۱۰میلیون ریال تا ۵۰میلیون ریال باشد، حکم او شش ماه تا یک‌سال حبس است.
- اگر مبلغ چک صادر شده از پنجاه میلیون ریال بیشتر است، به حبس از یک سال تا دو سال محکوم می‌شود و به مدت دوسال دسته چک برای او صادر نمی‌شود.
- در صورتی که فرد اقدام به صدور چک بلا محل کرده است، مجموع مبالغ درج شده روی چک‌ها ملاک قضاوت خواهد بود.
وصول چک برگشتی حقوقی
در صورتی که دارنده چک در مدت زمان شش ماه، اقدامی برای طرح دعوی کیفری نکند، دیگر نمی‌تواند شکایت خود را از این طریق پیگیری کند. لازم است که برای تنظیم شکایت حقوقی به دادگاه مراجعه کند. مجازاتی که دادگاه برای صادرکننده چک در نظر می‌گیرد، توقیف اموال او است. در نتیجه این حکم، دارنده چک میتواند مبلغ خود را وصول کند.
مراحل رسیدگی به چک برگشتی در شکایت کیفری
- ابتدا لازم است که تمامی مدارک لازم را به همراه داشته باشید.
- یک دادخواست بنویسید و آن را به همراه مدارک لازم به دادگاه ارائه دهید.
- دادخواست شامل دو بخش خوانده و خواهان است. اطلاعاتی نظیر مشخصات شناسایی طرفین، محل اقامت و دلیل دادخواست در آن نوشته می‌شود.
- باید هزینه دادرسی را پرداخت کنید. محاسبه هزینه دادرسی بر اساس مبلغ چک انجام می‌شود.
- بعد از انجام مراحل بالا، زمانی برای جلسه دادرسی از طرف دادگاه مشخص می‌شود.
- صادر کننده چک از طریق دریافت ابلاغیه از روز جلسه آگاه می‌شود.
- در روز جلسه دادرسی، قاضی پرونده شما را بررسی می‌کند و رای نهایی را می دهد.
- این رای به طرفین دعوا ابلاغ خواهد شد.
- بعد از آن که رای دادگاه صادر شد، زمانی برای تجدید نظرخواهی در نظر گرفته می‌شود تا در صورتی که صاحب چک اعتراضی به رای دادگاه دارد، آن را بیان کند. صادر کننده چک اگر مقیم ایران است ۲۰ روز و اگر مقیم خارج است تا ۲ ماه فرصت اعتراض دارد.
رفع سوء اثر از چک برگشتی
بر اساس بخشنامه‌هایی که توسط بانک مرکزی صادر شده است، همه اقدامات مربوط به رفع سوء اثر از چک‌های برگشتی فقط از طریق شعب و واحد‌های تابعه بانک‌ها امکان‌پذیر است. روش‌های رفع سوء اثر از چک برگشتی به شرح زیر است:
- تامین موجودی: صادرکننده چک مبلغ کسری را به حساب خود واریز می‌کند و بانک بعد از رفع برگشت چک و پرداخت مبلغ آن به دارنده چک، مراحل لازم را برای رفع سوء اثر از سابقه مشتری انجام می‌دهد.
- ارائه لاشه چک برگشتی: لازم است مشتری لاشه چ برگشتی را به بانک تحویل دهد. در ازای آن، بانک رسیدی به وی تحویل می‌دهد.
- ارائه دادن رضایت‌نامه محضری دارنده چک به بانک: اگر به هر دلیلی نمی‌توانید لاشه چک را به بانک تحویل دهید، لازم است رضایت‌نامه ذینفع چک (منظور فردی است که گواهی عدم پرداخت وجه چک به نام او صادر شده است) را به بانک تحویل دهید. این رضایت‌نامه در دفترخانه اسناد رسمی صادر می‌شود.
- مبلغ چک را به سپرده قرض‌الحسنه جاری واریز کنید و آن را به مدت ۲۴ ماه مسدود کنید.
- ارائه حکم قضایی در مورد رفع سوء اثر از چک برگشتی
قوانین جدید چک برگشتی
- صاحب چک برگشتی نمی‌تواند حساب جدید افتتاح کند.
- حساب‌ها و وجوه نقدی که در تمامی بانک‌ها و موسسات اعتباری دارد، به میزان کسری مبلغ چک، توسط بانک مرکزی مسدود می‌شود.
- به او هیچ گونه تسهیلات بانکی ارائه نخواهد شد.
- ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی برای او صادر نمی‌شود.
- برای او اسناد ارزی یا ریالی گشایش نمی‌شود.
- صاحب چک برگشتی نمی‌تواند سند خودرو یا ملک ثبت کند.
- نمی‌تواند عضو هیئت‌مدیره شود.
- ممنوع‌الخروج می‌شود.
- تحت شرایطی، واریز وجه به حساب‌های او متوقف خواهد شد.
قانون چک برگشتی پشت امضا
اگر چک در وجه کسی است که پشت چک را امضا می‌کند، با امضای او چک به فرد دیگری انتقال می‌یابد. دارنده چک باید ظرف مدت ۱۵ روز چک را برگشت بزند. در غیر این صورت هیچ‌گونه مسئولیتی بر عهده کسی که پشت چک را امضا کرده، نیست.
در صورتی که چک در وجه حامل است و فردی پشت آن را امضا کند، امضا به منظور ضمانت است. امضاکننده چک فقط مسئولیت حقوقی بر عهده دارد. پس از انجام مراحل قانونی، می‌توان حکم جلب امضاکننده پشت چک را گرفت و نسبت به توقیف اموال او اقدام کرد.
استعلام چک برگشتی از راه‌های زیر امکان‌پذیر است
در قانون جدید چک، مقررات سخت‌گیرانه‌تری برای اعتبارسنجی صادرکننده چک درنظر گرفته شده است. هدف از این سخت‌گیری‌ها طبق اعلام مقامات مسئول، بازگرداندن اعتبار به چک است. قانون جدید، یکی از مشکلات کنونی چک، یعنی عدم امکان شناسایی و اعتبارسنجی صادرکننده را حل کرده است. اعتبارسنجی چک به صورت سامانه محور انجام می‌شود و بیشتر امکانات جدید چک به صورت نرم‌افزاری و سیستمی به مردم ارائه خواهد شد.
به طور مثال فردی که می‌خواهد برای معامله خود از چک استفاده کند، نمی‌تواند بیشتر از مبلغ اعتباری که توسط بانک مرکزی در سامانه‌های اعتبار سنجی چک برای وی تعیین شده است، چک صادر کند.
قانون جدید چک از اواخر آذرماه ۱۳۹۹ اجرایی می‌شود. در حال حاضر مردم برای سنجش اعتبار صادرکننده چک از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- از طریق پیامک: شما می‌توانید با ارسال کد ۱۶ رقمی برگه چک به شماره ۷۰۱۷۰۱ نسبت به اعتبار و سابقه صادرکننده چک اطلاع پیدا کنید. پیامک باید به این شیوه و بدون هیچ کارکتر اضافه نوشته شود: شناسه ۱۶رقمی*۱*۱
هزینه هر استعلام ۳۵۰۰ ریال است. در طول روز فقط می‌توانید چهار استعلام از طریق تلفن ثابت انجام دهید. پاسخ پیامک به صورت یک رنگ خواهد بود. مفاهیم رنگ‌ها به صورت زیر است:
– وضعیت زرد: صادرکننده دارای یک فقره چک برگشتی یا متعهد به برگرداندن حداکثر ۵۰میلیون ریال است.
– وضعیت نارنجی: صادرکننده دارای دو تا چهار فقره چک برگشتی است یا حداکثر ۲۰۰میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
– وضعیت قهوه‌ای: صادرکننده چک در حدود ۵ تا ۱۰ فقره چک برگشتی دارد یا حداکثر ۵۰۰میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
– وضعیت قرمز: صادرکننده چک دارای بیش از ۱۰ فقره چک برگشتی در سابقه خود است یا مبلغی در حدود ۵۰۰میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
- به وسیله اپلیکیشن: اپلیکیشن‌های مختلفی برای استعلام چک برگشتی طراحی شده است که می‌توانید آنها را از کافه بازار دانلود کنید.
در پایان تاکید می‌کنیم که ملاک عمل و تصمیم‌گیری شما درباره موضوعات مرتبط با چک باید بر اساس قانون جدید چک باشد. لطفا علاوه بر آگاهی و اطلاع از قوانین پابرجای قبلی، مطالعه قانون جدید چک را هم در دستور کار داشته باشید.
نظر شما درباره چک برگشتی چیست؟ می‌توانید نظر خود را در انتهای این مقاله برای ما و مخاطبان سیدوک بنویسید.
