مهریه یکی از مساله‌های مهم در ایران امروز است و جمله معروف «مهریه را کی داده کی گرفته؟»، در حال حاضر بعد معنایی خود را تاحدود بسیار زیادی از دست داده است، تا جایی که هر وکیل دادگستری، چند پرونده دریافت مهریه را در نوبت دارد.
حقیقت غیرقابل انکار این است که بیشتر جوان‌ها، بنا به مهریه‌های سنگینی که این‌روزها مد شده است از تشکیل خانواده فرار می‌کنند. همه ما به‌دور از گرایش‌های فکری و قضاوت‌های یک‌سویه، بر اصلی مشترک، وفاق نظر داریم؛ “مهریه حق قانونی و شرعی زن است”، اما ذکر این نکته ضروری است که هیچ نوع مهریه‌ای اعم از سکه و پول نمی‌تواند با شخصیت و نجابت یک دختر برابری کند و حتی این مهریه‌ها تضمینی بر وفاداری و موفقیت یک زندگی نیست. لذا افزایش مهریه به‌منظور ارج نهادن منزلت دخترها، باوری اشتباه است.
با این مقدمه سیدوک، در ادامه نگاهی دقیق و حقوقی به موضوع مهریه دارد:
مهریه حق مالی زنی است که به موجب عقد ازدواج به او تعلق می‌گیرد و هر زمان که اراده کند، به کمک وکیل دادگستری و با حکم شرع و قانون اساسی کشور، می‌تواند آن را مطالبه کند.
به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید». بدان معنی که زن مالک مهر می‌شود و تحت هیچ شرایطی حتی خیانت به مرد، این مالکیت باطل نمی‌شود.
انواع مهریه از بعد قانونی و شرعی
در مذهب تشیع و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، چهار نوع مهریه ذکر شده است:
۱. مهرالمسمی
۲. مهرالمثل
۳. مهرالمتعه
۴. مهرالسنه
مهرالمسمی
مطابق بر این نوع مهریه و به موجب ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی، هرگاه مهر در عقد تعیین و از آن نام برده شود، به آن مهرالمسمی گفته می‌شود که دارای شرایط زیر است:
۱. مهریه باید دارای ارزش اقتصادی و قابل معامله باشد. مانند: زمین، گندم، طلا و امثال آن.
۲. زن بتواند به محض جاری‌شدن عقد، مالکیت آن‌را به اختیار خود درآورد.
۳. معین باشد.
۴. معلوم باشد.
۵. مشروعیت و منفعت عقلانی داشته باشد.
۶. شوهر باید قدرت تسلیم مهر را به زن داشته باشد.
۷. مالی که به‌عنوان مهر تلقی می‌شود باید مال شوهر باشد. همچنین با اذن و اجازه مالک، ملک دیگری را نیز می‌توان به عنوان مهر قرار داد.
مهرالمثل
به موجب ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی، قرارداد تعیین نشده بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی و مقتضیات زمان و مکان معین می‌شود.
برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و نزدیکی با مرد، در نظرگرفته شود. با توجه به پیچیدگی این مباحث، حضور یک وکیل دادگستری در تمامی مراحل، الزامی است. این نوع مهریه دارای شرایط زیر است:
۱. اگر مهرالمسمی مالیات نداشته باشد و شبیه به آن نیز معلوم نباشد.
۲. اگر در مهرالمسمی، مالکیت در اختیار دیگری باشد و مالک آن‌را رد کند، زن می‌تواند مثل یا قیمت آن‌را از مرد مطالبه کند.
۳. اگر قبل از تراضی بر مهر معین، بین آن‌ها نزدیکی واقع شود.
۴. در صورت ابطال عقد و بی‌خبری زن از این موضوع.
۵. در صورت عدم ذکر مهر در زمان عقد و همچنین طلاق زن بعد از نزدیکی.
مهرالمتعه
به موجب ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی، در صورتی که مهر در زمان عقد ذکر نشده است و بعد از عقد هم مهر تعیین نشود، چنانچه مرد زن را طلاق دهد، در حالی که هنوز نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن مستحق دریافت مهرالمتعه است. این مهر فقط مختص به نکاح دائم است و دارای شرایط زیر است:
۱. حین عقد مهر تعیین نشده است یا اینکه شرط به عدم مهر شده باشد، همچین بعد از عقد نیز مهری تعیین نشود.
۲. نزدیکی صورت نگرفته باشد.
۳. زوجین به‌وسیله طلاق از هم جدا شده باشند.
مهرالسنه یا مهریه بر اساس سنت پیامبر اسلام
این نوع مهریه بر اساس ازدواج‌های پیامبر(ص) صورت می‌گیرد و در بین اهل سنت و شیعه مقدار ثابت و معینی دارد. مهریه زنان و دختران پیامبر گرامی اسلام برابر دوازده و نیم اوقیه یا معادل پانصد درهم است.
اندک بودن مهرالسنه ریشه در رفع موانع و نیز تسهیل ازدواج دارد. اما این نوع مهریه مانع از استوار کردن پیوند ازدواج نیست و زوجین می‌توانند هدیه‌هایی را نثار همسر خود کنند.
حال بعد از آشنایی نسبت به انواع مهریه، ذکر این نکته ضروری است که بندی تحت عنوان عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن مهریه در عقدنامه گنجانده شده است که در ادامه به بررسی این دو موضوع می‌پردازیم.
مهریه عندالمطالبه
در توضیح مهریه عندالمطالبه باید گفت که به محض عقد، زن می‌تواند با مراجعه به وکیل دادگستری و تنظیم درخواست اجرای مهریه، نسبت به دریافت مهریه خود اقدام کند. طی این حالت، مدت و زمان آن مشخص است و در صورتی که زن برای مطالبه‌ی مهریه اقدام کند، قاضی می‌تواند رای به پرداخت مهریه‌ی زن دهد.
این نوع مهریه، ضمانتی برای زن محسوب می‌شود و در صورتی که مرد از پرداخت مهریه سر باز زد یا توان پرداخت آن را نداشت، حکم حبس مرد از دادگاه صادر می‌شود. در گذشته در صورت مطالبه مهریه از سوی زن و عدم توانایی مرد در پرداخت آن، تا زمانی که مرد استطاعت مالی لازم را پیدا کند، مشمول حبس می‌شد.
در حال حاضر، مرد با مراجعه به وکیل یا مشاوره با وکیل آنلاین و تنظیم دادخواست، می‌تواند تقاضای اعسار یا عدم توانایی مالی خود را ارائه دهد تا نسبت به تقسیط مهریه زن بررسی صورت گیرد. با بازنگری قانون حبس بدهکارهای مهریه، ضمانت اجرای حبس در این مورد تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن اجرا می‌شود و نسبت به مازاد آن، قانون‌گذار توانایی مالی مرد را شرط مطالبه قرار می‌دهد.
مهریه عندالاستطاعه یا مبتنی بر استطاعت مرد
با توجه به این بند، زن زمانی می‌تواند مهریه‌اش را بگیرد که مرد توانایی پرداخت آن‌را داشته باشد.
همچنین برای دریافت مهریه، زن با درخواست وکیل نسبت به اثبات توانایی مالی مرد و تکمیل پرونده و شواهد مورد نیاز اقدام کند. نکته مهم در ارتباط با مهریه عندالاستطاعه لازم‌الاجرا نبودن آن است، زیرا، در صورت امتناع مرد از پرداخت مهریه، زن باید استطاعت مالی را ثابت کند، در غیر این‌صورت نمی‌تواند مهریه خود را دریافت کند.
مهریه عندالاستطاعه زمان ندارد و با توجه به مهریه‌های سنگین امروزی که پرداخت آن حتی در طول عمر طبیعی نیز نزدیک به غیر ممکن است. به سود هیچ‌یک از طرفین نیست، اما قدمی محکم در راه واقعی‌سازی مفهوم مهریه است، زیرا مهریه‌های بالا بی‌اعتبار می‌شوند.
