داوری حقوقی و نکات حقوقی آن

 داور حقوقی؛ سوت پایان دعوا

با نگاهی به پرونده‌های موجود در دادگستری و صف‌های طولانی در شوراهای حل اختلاف این نکته به ذهن می‌رسد که در هر مرحله از انجام کار امکان بروز اختلاف بین طرفین قرارداد وجود دارد. در این میان است که نقس داوری حقوقی مطرح واهد شد.

به گزارش روابط عمومی سیدوک، یکی از راه‌های اولیه که برای رفع اختلاف به عنوان گزینه‌ای به ذهن هر یک از طرفین دعوا می‌رسد، مراجعه به دادگستری و تشکیل پرونده در مراجع قضایی است. اما با توجه به حجم بالای پرونده‌ها در دستگاه قضایی و روند نسبتا طولانی رسیدگی به پرونده‌ها، قانون راه‌حل‌هایی دیگر برای رسیدگی به اختلافات برای طرفین دعوا تعیین کرده است.

داوری یعنی چه؟

حتما برای شما هم این سوال پیش آمده که داوری یعنی چه؟ یکی از روش‌های قانونی حل اختلاف درخواست داور حقوقی مرضی الطرفین در هر مرحله از کار، اعم از زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای مفاد آن و یا حتی پس از بروز اختلاف و طرح دعوی بدون نیاز به مراجعه به قانون و دادگاه است.

البته اگر دنبال پاسخ برای «داوری یعنی چه؟» هستید درنظر داشته باشید که حرف و نظر داور باید محترم شمرده شود و ملاک عمل قرار گیرد. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد درخواست داور حقوقی برای میانجیگری در دعوا بیان شده است.

داور کیست؟

داور شخصیتی حقیقی یا حقوقی مانند یک شرکت یا موسسه حقوقی است که در زمان بروز اختلاف بین طرفین دعوی به میانجیگری در دعواهای حقوقی می‌پردازد. طرفین اجرای هر نوع قرارداد می‌توانند در هر مرحله از قرارداد در مورد داور حل اختلاف به اتفاق نظر برسند و شخصی حقیقی و یا حقوقی را به عنوان داور به منظور حل میانجیگری در دعوای خود تعیین کنند.

داوری حقوقی

منظور از داوری حقوقی آن است که طرفین قرارداد فردی را به عنوان داور حقوقی انتخاب کنند و در متن قرارداد و یا طبق توافق نام‌های دیگر به ذکر اطلاعات آن فرد بپردازند. در صورتی که طرفین دعوا شرکت یا موسسه‌ای را برای میانجیگری در دعوا حقوقی تعیین کنند در این صورت گفته می‌شود که داوری حقوقی اتفاق افتاده است.

از جمله محاسن درخواست داور حقوقی می‌توان گفت که در روش درخواست داوری حقوقی حل و فصل اختلافات مالی، شراکتی و قراردادی هزینه کمتری نسبت به مراجعه به دادگستری دارد و از طرفی برخلاف ارجاع کار به دادگستری‌ها، بروکراسی اداری چندانی ندارد که خود به کاهش زمان حل اختلاف منجر می‌شود. در مورد ارجاع کار به داوری حقوقی نیز نکاتی وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

در چه مواقعی لازم است تا به دادگاه مراجعه شود و نمی‌توان درخواست داور حقوقی داشت؟

در ماده ۴۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده که در آن دسته از دعاوی که مربوط با اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب و دعاوی مربط به آن است، لازم است تا به دادگستری و دادگاه‌ها مراجعه شود. همچنین رسیدگی به اموری از قبیل ورشکستگی و پرونده‌های کیفری نیز از موضوعیت درخواست داور حقوقی خارج می‌شود و لازم است تا این اختلافات در دادگاه‌ها مطرح و مورد رسیدگی واقع شوند.

لازم است توجه شود که فردی که به داوری می‌پردازد اطلاعات و سواد حقوقی داشته باشد و از مقررات داوری آگاه باشد تا بتواند به درستی به میانجیگری حقوقی بپردازد. در صورت مراجعه به فردی که از نظر حقوقی صلاحیت لازم را نداشته باشد نه تنها فرآیند حل اختلاف طولانی‌تر خواهد شد، بلکه هزینه این داوری بالاتر از ارجاع کار به مراجع قانونی خواهد بود.

به همین دلیل لازم است تا از ارجاع داوری به افراد بی‌اطلاع خودداری شده و به افراد حقوق‌دان یا موسسات حقوقی برای درخواست داور حقوقی مراجعه شود.

شرایط انتخاب داور

در صورتی که طرفین دعوا شروط زیر را داشته باشند، می‌توانند در زمان بروز اختلاف درخواست داور حقوقی برای انجام امور میانجیگری در دعوا داشته باشند.

1. طرفین دعوا باید اهلیت اقامه دعوا داشته باشند.
2. باید موضوع مورد اختلاف آن‌ها مشروعیت داشته باشد.
3. طرفین به توافق رسیده باشند که داوری را به عنوان راهکاری برای میانجیگری انتخاب خواهند کرد. به عبارتی دیگر، مراجعه به داوری را با رضایت خود انجام دهند.

انواع داوری حقوقی

در زمینه درخواست داور حقوقی باید بدانیم که انواع داوری حقوقی کدام است. افراد می‌توانند از سه روش زیر کمک بگیرند:

1. درخواست داور حقوقی توسط طرفین دعوا: یکی از انواع داوری حقوقی این است که در زمان حل انعقاد قرارداد طرفین قرارداد می‌توانند در بندهای قرارداد و یا در یک توافق نامه داوری جداگانه به این نکته اشاره کنند که در صورت بروز اختلاف از داور یا داوران جهت رفع اختلاف کمک می‌گیرند.
2. در این صورت لازم است تا آن‌ها در قرارداد بیان کنند که در چه مواردی به داوری مراجع خواهند کرد و مشخصات و تعداد داوران مورد نظر را به صورت کامل در قرارداد ذکر کنند. بهتر است که تعداد داوران فرد باشد تا میانجیگری بهتر صورت گیرد. به این نوع روش انتخاب داور، روش اختیاری اطلاق می‌شود.
3. درخواست داور حقوقی توسط شخص ثالث: یکی از انواع داوری حقوقی این است که در برخی از موارد طرفین قرارداد در بندهای توافق‌نامه یا در قرارداد جداگانه‌ای به معرفی شخصی حقیقی و یا حقوقی معتمد برای انتخاب داوری می‌پردازند. فردی که در قرارداد به آن اشاره شده است موظف است تا در زمان بروز اختلاف، شخصی که تمامی شرایط احراز داوری از نظرطرفین دعوا دارد و هم‌چنین هیچ گونه ممنوعیت داوری از طرف آیین دادرسی مدنی نداشته باشد را به عنوان داور به منظور میانجیگری در دعوا به طرفین قرارداد معرفی کند. این نوع از داوری نیز در گروه داوری انتخابی قرار می‌گیرد.
4. درخواست داور حقوقی توسط دادگاه: از جمله انواع داوری حقوقی باید به این مورد اشاره کرد که در برخی از موارد پیش می‌آید که افراد به منظور حل اختلاف به دادگاه‌ها مراجعه می‌کنند.
5. با توجه به موضوع اختلاف و سایر شرایط قرارداد دادگستری تشخیص می‌دهد که بهتر است حل اختلاف از محل داوری انجام پذیرید و شخصی حقیقی یا حقوقی را به عنوان داور به طرفین معرفی می‌کند. در این حالت طرفین در انتخاب داور هیچ نقشی ندارند. به این نوع داوری، داوری اجباری گفته می‌شود که فقط و فقط از طرف مراجع قانون‌گذار تعیین می‌شود.

داور چه شرایطی از لحاظ تجربه و تحصیل دارد؟

طبق ماده ۴۶۶ آئین دادرسی مدنی اشخاصی که هر یک از شرایط زیر را داشته باشند فاقد صلاحیت جهت میانجیگری در دعوای حقوقی خواهند بود:

1. اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی باشند.
2. اشخاصی که بنا بر حکم قانونی دادگاه از داوری محروم شده باشند.
3. اشخاصی که امکان انجام دادرسی بنا بر حکم قطعی دادگاه از آن‌ها سلب شده باشد.

علاوه بر موارد فوق‌الذکر، در ماده ۴۷۰ قانون دادرسی مدنی تصریح شده است که تمامی افراد شاغل در محاکم و حوزه‌های قضایی از جمله قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم دادگستری نمی‌توانند به میانجیگری در دعوا بپردازند.

همچنین قضات و کارمندان در حال تعلیق از خدمت و کارمندان و قضات در حوزه‌های قضایی دیگر نیز از داوری منع شده‌اند. این قاعده مشمول کارمندان شاغل در دستگاه‌های دیگر و یا بازنشسته‌های دادگستری و همچنین کارکنان قراردادی و روزمزد نمی‌شود.

از طرف دیگر، افراد دارای صلاحیت برای داوری باید صفات قاضی را داشته باشند. طبق ماده ۴۶۹ قانون آئین دادرسی مدنی به افرادی که صفات زیر را داشته باشند نمی‌توان درخواست داور حقوقی داد، مگر این که طرفین در مورد انتخاب آن فرد به توافق رسیده باشند.

چه افرادی نمیتوانند داور حقوقی باشند؟

1. افرادی که سن آن‌ها از بیست و پنج سال تمام کمتر باشد.
2. افرادی که در دعوا و یا اختلاف ذینفع باشند.
3. افرادی که با یکی از طرفین دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه از طبقه سوم داشته باشند.
4. افرادی که خود یا همسرانشان وراث یکی از طرفین دعوا باشند.
5. کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از طرفین اختلاف هستند یا یکی از طرفین دعوا مباشر امور آنان باشد.
6. کسانی که در گذشته یا حال با یکی از طرفین دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دادرسی کیفری داشته باشند.
7. افرادی که خود یا همسرانشان و یا یکی از نزدیکان سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از طرفین دعوا یا همسرانش و یا یکی از افراد نزدیک نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی داشته باشند.
8. کارمندان دولت در حوزه ماموریتشان
9. در صورتی که طرف اختلاف دولت، مجلس، شهرداری یا دستگاه‌های وابسته باشند، معاون اول رئیس جمهور، وزیران و نمایندگان مجلس فاقد حق داوری خواهند بود.
10. اتباع خارجی‌ای که سه شرط زیر را دارند حق داوری نخواهند داشت:

• هرگاه طرفین دعوی از اتباع ایرانی و طرف دیگر خارجی باشد.
• تابعیت داور و تبعه خارجه یکسان باشد.
• داور پیش از وقوع اختلاف و نزاع تعیین شده باشد.

مدت زمان داوری

در صورتی که مدت زمانی برای داوری تعیین نشده باشد، دوره داوری سه ماهه در نظر گرفته می‌شود. البته این مدت زمان با توافق طرفین دعوی قاب تمدید خواهد بود.

پرداخت به داور

طرفین دعوا و یا وکیل قانونی آن‌ها باید طبق توافق‌نامه تنظیم شده، پیرامون درخواست داور حقوقی حق‌الزحمه داوران را به آن‌ها بپردازند و در صورت تعدد داوران پرداختی باید به صورت یکسان بین آن‌ها تقسیم شود.

شرایط زوال داوری

طبق قانون ۴۸۱ آئین دادرسی مدنی تحت شرایط زیر داوری زایل خواهد شد:

• رضایت کتبی طرفین دعوا مبنی بر عزل داوری، هر چند ایجاد قرارداد به نحوه شفاهی صورت گرفته باشد.
• فوت یکی از طرفین دعوا
• ورشکستگی یکی از طرفین دعوا
• برهم خوردن یا فسخ معامله
• انحلال شخص حقوقی

طبق ماده ۴۷۳ آئین دادرسی مدنی در صورتی که داور بدون عذر موجه در جلسات داوری حاضر نشود یا بدون داشتن عذر موجه، استعفا دهد و یا از رای دادن خودداری کند به مدت ۵ سال از داوری محروم خواهد بود. در این صورت داور باید خسارت احتمالی وارده به هر یک از طرفین دعوا را پرداخت کند.

کتاب داوری حقوقی

چندین کتاب داوری حقوقی در ایران منتشر شده است. معمولا کتاب داوری حقوقی به قلم افرادی است که دارای تجربه کافی در زمینه داوری حقوقی در ایران هستند. از جمله کتاب های داوری حقوقی می‌توان به «داوری در حقوق ایران (همراه با برگردان قانون داوری به انگلیسی)» نوشته محمد محمدی خورشیدی چاپ بهنامی اشاره کرد.

همچنین یک کتاب داوری حقوقی به نام «مجموعه قوانین داوری» نوشته موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش برای استفاده علاقمندان منتشر شده است. از دیگر کتاب‌های مطرح در زمینه داوری حقوقی باید به کتاب «حقوق داوری و دعاوی مربوط به آن در رویه های قضایی» تالیف دکتر عبدلله خدابخشی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی اشاره کرد که در سال ۱۳۹۱ به چاپ رسید و تا امروز بارها تجدید چاپ شده است.

گواهینامه داور حقوقی

از جمله شروط انتخاب داور حقوقی از سوی مردم و شرکت ها این است که آنها از صلاحیت و مهارت‌ علمی و حقوقی و توانایی های شخصی بهره‌مند باشند. بنابراین برخی داوران دارای گواهینامه داور حقوقی هستند که آن را با گذراندن دوره‌های آموزشی و علمی به دست آورده‌اند.

شرکت در دوره‌های آموزشی و علمی و دریافت گواهینامه داور حقوقی موجب می‌شود که اشخاص حقیقی و حقوقی با اعتماد و اطمینان بالاتری برای انتخاب داور حقوقی اقدام کنند. بنابراین برخی موسسات که دارای مجوز از نهادهای ذیربط هستند نسبت به برگزاری این دوره‌ها و ارائه گواهینامه داور حقوقی اقدام کرده‌اند.

آیین نامه داوری

آیین نامه داوری به متقاضیان داوری حقوقی و نیز به داوران حقوقی کمک می‌کند که با آگاهی و آشنایی کافی برای قدم گذاشتن در مسیر داوری حقوقی اقدام کنند. آیین نامه داوری شامل تعاریف اصطلاحات مرتبط با داوری حقوقی است. این آیین نامه به طور دقیق شرایط تحقق و انجام داوری و نیز بهره‌مندی از خدمات داوری حقوقی را بیان کرده است.

مراحل درخواست داور

طرفین قرارداد در صورت بروز اختلاف می‌توانند برای میانجیگری در دعوای حقوقی که بین آن‌ها ایجاد شده است به داور مراجعه کنند. این مراجعه به دو صورت اختیاری و اجباری صورت می‌گیرد.

در صورتی که طرفین دعوا طی انعقاد قرارداد یا در یک قرارداد جداگانه داور را تعیین کرده باشند و یا شخص ثالثی را به عنوان انتخاب کننده داور معرفی کرده باشند، می‌توانند در زمان بروز مشکل به داور مشخص شده مراجعه کنند. به این نحو از داوری، انتخاب داور به روش اختیاری گفته می‌شود.

اگر در هنگام انعقاد قرارداد و یا بروز مشکل طرفین در مورد داور به توافق نرسیده باشند می‌توانند از دادگاه برای انتخاب داور کمک بگیرند. به این روش انتخاب اجباری داور گفته می‌شود. پس از تعیین و مراجعه به داور از وظایف داوران آن است تا به بررسی محل اختلاف بپردازند و آن را مرتفع کنند. پرداختی داور باید طبق قرارداد منعقد شده بین آن‌ها صورت پذیرد.

اگر درباره درخواست داور حقوقی تجربه یا نظری دارید، لطفا با ارسال کامنت آن را با سیدوک و دیگر مخاطبان درمیان بگذارید.