شایعه‌پراکنی و شایعه‌سازی پدیده‌ای مخرب و ناپسند است که بر پایه‌ی اطلاعات نامعتبر و بی‌اساس و پیرامون مطلبی مهم منتشر می‌شود که واقعیت را تائید نمی‌کند.
به‌دنبال پخش شایعه‌هایی پیرامون مرگ خسرو آواز ایران، سیدوک نگاهی به شایعه‌پراکنی و بُعد حقوقی آن در ایران خواهد داشت.
شایعه یا واقعیت، مساله این است!
این‌روزها فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خود بستری کاملا مناسب برای انتشار خبرهای مختلف هستند و لزوم ارتقای فرهنگ اجتماعی و استفاده بهینه از این ابزارهای ارتباطی، بیش از پیش به‌چشم می‌آید.
محال است کاربر یکی از شبکه‌های اجتماعی باشید و در طول روز با اطلاعات نادرست و دروغ مواجه نشوید و حتی ممکن است به‌طور ناخواسته، موجب پخش این شایعه‌ها در شبکه‌های اجتماعی شوید.
در ایجاد شایعه، اطلاعات در هر مرحله سینه به سینه انتقال پیدا می‌کند و به طور قطع تحریف‌هایی در آن‌ها صورت می‌گیرد که مطلب نهایی، شباهت زیادی به موضوع ابتدایی ندارد. همین موضوع باعث ایجاد نوعی عدم اطمینان خاطر در جامعه می‌شود که مردم نسبت به خبرهای واقعی نیز جبهه‌گیری می‌کنند.
«چیزی که به آن علم نداری پیروی مکن، زیرا گوش و چشم و دل (که ابزار علم و معرفت هستند) همه مورد سوال قرار خواهند گرفت» (اسراء/۳۶)
اگر موضوع مورد نظر برای ما اهمیت زیادی داشته باشد، ابهام ایجاد شده در شایعه در بیشتر مواقع ما را برای رسیدن به حقیقت موضوع دچار اشکال می‌کند و درج یک عنوان نامعتبر در فضای مجازی در کمترین زمان تبدیل به یک بحرانی اجتماعی می‌شود و موجی از یاس و ناامیدی را در جامعه همراه خود می‌آورد.
جدای افرادی که در جامعه به دور از قصد و غرض اقدام به انتشار خبرهایی نامعتبر می‌کنند، افرادی نیز هستند که پول خود را در شایعه‌پراکنی در جامعه می‌بینند؛ به‌طوری‌که نسبت به کوچک‌ترین اتفاق‌ها، بدون اطلاع از اعتبار آن در صفحه‌های مجازی خود واکنش نشان می‌دهند و در این مواقع هدف یک چیز است؛ درآمدزایی از طریق جذب فالوور!
۷۰۲ هزار لایک برای پست حیات استاد شجریان
شامگاه یکشنه مورخ ۹۸/۱۲/۰۲ خبری به سرعت در شبکه‌های مجازی دست به دست شد که قلب همه ما را به‌درد آورد. خبر کوتاه بود و متاثرکننده: «محمدرضا شجریان بعد از تحمل یک دوره بیماری سخت، درگذشت».
جدای از تلخی این خبر و تشویش اذهان عمومی که بسیاری را نیمه‌شب برای جویا شدن از صحت این خبر ناگوار به بیمارستان محل بستری ایشان کشاند، ضربه عاطفی بسیار شدیدی به خانواده استاد شجریان وارد شد که بدون شک امری است جبران‌ناپذیر.
سرعت بالای پخش این خبر تا حدی بود که فرزند استاد شجریان را به فاصله چند دقیقه‌ای از انتشار این شایعه، مجبور به واکنش کرد تا ضمن تکذیب خبر از مردم بخواهد اخبار رسمی را فقط از صفحه او دنبال کنند.
تا صبح روز شنبه که این مطلب درحال نگارش است، پست مربوط به حیات استاد شجریان که توسط فرزندش، همایون شجریان در اینستاگرام به انتشار گذاشته شده است بالغ بر ۷۰۲ هزار لایک و بیش از ۷۲ هزار کامنت دارد که همه آن‌ها آرزوی سلامتی برای خسرو آواز ایران داشتند.
همین آمار و ارقام و شدت واکنش مردم به این خبر، نشان‌دهنده اهمیت موضوع در جامعه است و می‌توان به‌راحتی فهمید که شایعه‌پراکنی، پیرامون چه افراد شاخص و مسئله‌هایی مهمی صورت می‌گیرد.
اما مساله قابل بحث این است که در این روزهای سختی که بر خانواده استاد می‌گذرد و وظیفه همه، قوت قلب دادن به خانواده محترم ایشان است، انتشار همچین شایعه‌ای چه سودی به‌حال شایعه پراکن‌ها دارد و چه عواقبی برای آن‌ها دنبال خواهد داشت؟
بعد حقوقی شایعه پراکنی در جامعه
به‌طور کامل مجازات شایعه پراکنی در ماده ۶۹۸ قانون مجازات پیش بینی شده است. طبق این ماده:
«هر کس به‌قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به‌وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا، اکاذیبی را اظهار نماید یا به همان مقاصد، اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به‌عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی صریحا یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود».
حال با ظهور فضای مجازی و تعداد بی‌شمار برنامه‌های ارتباطی بستر شایعه پراکنی نرم‌تر از همیشه شده است که دستگاه قضا نیز برای حفظ جامعه از این قبیل اقدام‌ها، قوانینی سخت‌گیرانه پیرامون شایعه پراکنی در فضای مجازی وضع کرده است.
بعد حقوقی شایعه پراکنی در فضای مجازی
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، سرعت انتشار شایعه در فضای مجازی بسیار بالا است و لزوم آگاه‌سازی مردم بیش از پیش احساس می‌شود تا نسبت به حفظ وحدت اجتماعی اقدام شود.
دانلود اپلیکیشن وکیل آنلاین سیدوک
قانون مدنی کشور در ماده‌های ۷۴۴، ۷۴۵ و ۷۴۶ به تفصیل به آن پرداخته است و در زیر نگاهی اختصاری به این سه ماده داریم:
۱. ماده ۷۴۴_ هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
۲. ماده ۷۴۵_ هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
۳. ماده ۷۴۶_ هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از این که از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (درصورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
