تعریف کارگر در قانون کار جمهوری اسلامی ایران و بر اساس ماده ۲ قانون چنین است: «به کسی که به هر عنوان در مقابل دریافت حق‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند کارگر گفته می‌شود.» بر اساس ماده ۳ قانون کار نیز «کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند.» قوانین متعددی به تشریح روابط بین کارگر و کارفرما می‌پردازد و با در نظر گرفتن همین قوانین، این روابط شکل گرفته و حقوق میان آن‌ها تعریف می‌شود. در اینجا به بررسی برخی سؤالات و مشکلات بیمه که گاهی بین کارگر و کارفرما رخ می‌دهد می‌پردازیم و پاسخ قانونی آن‌ها را مطرح می‌کنیم.
بیمه شدن کارآموز
به‌موجب قانون، بیمه شدن کارگر از روز اول کار در کارگاه الزامی است. یکی از دغدغه‌های همه کارگران، بهره‌مندی از مستمری دوران بازنشستگی است که این موضوع تنها با بیمه شدن و پرداخت حق بیمه برای سال‌های طولانی امکان‌پذیر است؛ بنابراین با توجه به قانون کار و قانون تأمین اجتماعی، بیمه شدن همه کارگران از روز اول کار اجباری است و درصورتی‌که کارفرما قصوری در این موارد داشته باشد، کارگر می‌تواند با مراجعه به نزدیک‌ترین شعبه اداره کار موضوع را گزارش داده و تقاضای مراجعه بازرس را داشته باشد. سپس با ثبت حضور کارگر توسط بازرس، کارفرما مکلف به پرداخت حق بیمه او خواهد شد.
البته در مواردی به صورت عرفی، کارگران تا مدتی بیمه نشده و یا سهم بیمه آن‌ها پرداخت نمی‌شود که این موضوع خلاف قانون است. با این‌حال درباره فعالیت کارآموزان برای کارفرمایان، سؤالات و مشکلات فراوانی وجود دارد. آیا کارآموزان نیز مشمول قانون مذکور می‌شوند؟
به استناد ماده ۵ قانون کار، افرادی که برای کارآموزی در کارگاهی مشغول به کار می‌شوند مشمول قانون تأمین اجتماعی هستند. به‌موجب ماده ۳۳ قانون تأمین اجتماعی کارآموزانی که طی مدتی کمتر از ۳ سال برای یادگیری یک حرفه مشغول به کار می‌شوند مشروط به اینکه سن آن‌ها بین ۱۵ تا ۱۸ سال باشد به دلیل داشتن رابطه مزدی و کاری با کارفرما مشمول قانون تأمین اجتماعی نیز می‌شوند. حق بیمه کارآموزان به نسبت دستمزد آن‌ها پرداخت می‌شود و اگر این میزان کمتر از حداقل دستمزد باشد کارفرما موظف است که مابه‌التفاوت حق بیمه را نیز بپردازد و این مبلغ از کارآموز کسر نخواهد شد.
بیمه در دو کارگاه
برخی افراد به صورت نیمه‌وقت در دو کارگاه مشغول به کار هستند و یا در ساعت مختلف در کارگاه‌های مختلف شاغلند. آیا این افراد می‌توانند در هر دو کارگاه شامل بیمه تأمین اجتماعی نیز باشند؟ پاسخ این است که در قانون کار ممنوعیتی برای بیمه شدن کارگر در کارگاه‌های مختلف در نظر گرفته نشده است و کارفرما می‌تواند کارگری را که در کارگاهی دیگر بیمه‌شده مجدداً برای کار در کارگاه خود بیمه کرده و حق بیمه او را بر اساس ساعات کار پرداخت کند. کارگر در هر کارگاه به صورت جداگانه مشمول مزایا بر اساس ساعات کار مشخص شده خود می‌باشد و کار در دو کارگاه او را از مزایای قانونی خود محروم نمی‌کند. این موضوع از نظر سازمان تأمین اجتماعی نیز بلامانع است.
بیمه بیکاری چیست
بیمه بیکاری اصطلاحاً به حقوق ماهیانه‌ای گفته می‌شود که برای تأمین معاش کارگران به آن‌ها پرداخت می‌شود. دولت مکلف است طبق اصل ۲۹ قانون اساسی و با استفاده از درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت‌های مردم و با ایجاد صندوق بیمه بیکاری نسبت به تأمین معاش کارگران بیکارشده، کارگاه‌های موضوع ماده ۴ این قانون و با توجه به بند دوم اصل ۴۳ قانون اساسی امکانات لازم را برای اشتغال مجدد آنان فراهم نماید.
درصورتی‌که کارگری بیش از ۱۲ ماه در یک کارگاه مشغول به کار باشد و به‌موجب اتمام قرارداد یا عدم تمایل کارفرما برای ادامه کار، بیکار شود مشمول قانون بیمه بیکاری خواهد شد. برای اثبات ادعای کارگر و دریافت بیمه بیکاری لازم است در اداره کار مراحل قانونی مربوط به بیمه بیکاری انجام شود و با توجه به پرداخت حق بیمه کارگر در طول زمانی که در کارگاه مربوطه کار می‌کرده است، حقوق ماهیانه‌ای مطابق با شرایط مندرج در قانون برای معاش کارگر در دوران بیکاری در نظر گرفته می‌شود. به‌طورکلی هر یک سال کار کارگر او را مستحق دریافت مستمری برای ۶ ماه می‌کند به شرطی که به طور متوالی در یک کارگاه شاغل بوده باشد و در صورت عدم پرداخت مستمری می‌توان با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت کرده و کارفرما را متهم به عدم پرداخت مستمری کرد.
کمک عائله‌مندی به بیمه‌شده در دوران بیکاری تعلق می‌گیرد؟
پرداخت کمک عائله‌مندی در دوران بیکاری فرد بیمه‌شده انجام نمی‌شود زیرا مستمری بیمه بیکاری از سهم حق بیمه کارگر و کارفرما به سازمان تأمین اجتماعی تأدیه می‌گردد و درصورتی‌که فرد بیکار باشد و مقرری و رابطه کاری با کارفرما برقرار نباشد چنین سهم حق بیمه‌ای نیز پرداخت نمی‌شود که بتوان کارگر را از آن بهره‌مند دانست.
در چه صورتی بیمه فرزندان بالای ۱۸ سال کارگر برقرار خواهد بود و کارگر می‌تواند از کمک عائله‌مندی برخوردار شود؟
ماده ۸۶ قانون تأمین اجتماعی در مورد بیمه فرزندان بالای ۱۸ سال کارگر و کمک عائله‌مندی تصریح کرده است که فرزند بالای ۱۸ سال درصورتی‌که منحصراً به تحصیل اشتغال داشته باشد شامل کمک عائله‌مندی می‌گردد و این کمک تا پایان تحصیلات ادامه خواهد داشت. درصورتی‌که فرزند ازدواج کند نیز کارگر می‌تواند کمک عائله‌مندی فرزند بالای ۱۸ سال محصل را دریافت کند. همچنین اگر طبق گواهی کمیسیون‌های پزشکی موضوع ماده ۹۱ فرزند دچار بیماری یا نقص عضو باشد نیز کمک عائله‌مندی به کارگر تعلق می‌گیرد.
کمک عائله‌مندی به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
این کمک به بیمه‌شدگانی تعلق می‌گیرد که ۷۲۰ روز سابقه پرداخت حق بیمه به سازمان تأمین اجتماعی داشته باشند و دارای فرزند زیر ۱۸ سال بوده یا فرزند بالای ۱۸ سال آن‌ها بیمار و محصل باشد. اگر فردی به صندوق‌هایی که مورد تائید سازمان تأمین اجتماعی نباشد حق بیمه خود را بپردازد شامل این قانون نمی‌شود. وضعیت تأهل فرزندان در این رابطه مؤثر نخواهد بود و درصورتی‌که فرزند بالای ۱۸ سال مشغول به تحصیل بیمه‌شده ازدواج کند نیز پرداخت کمک عائله‌مندی در مورد او انجام می‌شود.
درصورتی‌که یکی از فرزندان به دلیلی قانونی از شمول عائله‌مندی بیمه‌شده خارج شود برای مثال سن او از ۱۸ سال بگذرد فرزندان دیگر بیمه‌شده که شامل کمک عائله‌مندی نبوده‌اند را می‌توان جایگزین او کرد.
