خیانت در امانت چیست؟ آیا خیانت در امانت با سرقت یا کلاهبرداری فرق دارد؟ چه جرائمی در حکم خیانت در نظر گرفته می‌شود؟
آیا در مسائل مربود به استرداد جهیزیه نیز می‌توان از خیانت درامانت استفاده کرد؟ آیا گرو گذاشتن مال نزد طلافروش نیز جزو مباحث خیانت در امانت است؟
در اینجا به بررسی معنای این عبارت از منظر حقوقی و قوانین مرتبط با آن می‌پردازیم و مواردی که در این حوزه قرار می‌گیرند را نیز بررسی می‌کنیم.
خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی جرم تلقی شده و برای مرتکبان به آن مجازات تعیین شده است. طبق قانون، وفا نکردن به عهد و پیمان شکنی در عقود امانی یا رعایت نکردن اصول امانت‌داری در مواردی که موضوع امانت به حکم قانون نزد یک شخص باشد، خیانت در امانت محسوب می‌شود.
قوانینی مرتبط با خیانت در امانت
مشاوران حقوقی با توجه به اینکه عین عبارت خیانت در امانت را در قانون نمی‌یابیم موارد قانونی مرتبط را معرفی کرده‌اند. به عقیده مشاور حقوقی، ماده ۶۷۳ و ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مرتبط با خیانت در امانت است. این قانون در سال ۱۳۷۵ تصویب شده است و ضرر به صاحب مال در اثر عمل عمدی و بر خلاف امانت امین را مجرم تلقی کرده است. در این قانون تصریح شده است که مجازات چنین عملی شش ماه تا سه سال حبس خواهد بود.
ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ تصریح کرده است که «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.» و در ماده ۶۷۴ همین قانون نیز آمده است: «هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
در این قانون به چهار شکل در نظر گرفته شده و جرم تلقی گشته است.
-استعمال به معنی استفاده کردن از مال مورد امانت
-تصاحب یعنی مال دیگری را از آن خود دانستن
-اتلاف یعنی نابود کردن مال
-مفقود کردن یعنی مال را از دسترس مالک دور کردن
موارد مذکور، انواع مختلف روش‌های خیانت در امانت به شمار می‌آید.
چه جرائمی خیانت در امانت محسوب می‌شوند؟
چه جرائمی خیانت در امانت محسوب می‌شوند؟برخی جرائم کاملاً منطبق با خیانت در امانت است و طبق قانون شرایط وقوع جرم در آن وجود دارد. این شرایط شامل چهار مورد است. برای آنکه جرم ذکر شده انجام گیرد عوامل مختلفی مد نظر خواهد بود.
در این جرم لازم است که موضوع جرم، مال یا دسترسی به مال باشد. همچنین باید مال از سوی مالک (یا متصرف قانونی) به فرد سپرده شده و نیز بین عمل یا ترک عمل مرتکب و ضرر و زیان فرد، رابطه برقرار باشد. از سوی دیگر باید مال به شکلی قانونی به امانت سپرده شده باشد.
برخی دیگر از مواردی که در دسته این جرائم بررسی می‌شود از نظر ماهوی متفاوت با این جرم است ولی در حکم خیانت در امانت بررسی می‌گردند. موضوعاتی مانند خیانت در امانت در قانون تجارت یا ثبت اسناد و املاک یا قانون شرکت‌های تعاونی و همچنین تصدیق انحصار وراثت.
این جرم ممکن است در موارد بسیاری مانند اجاره دادن مال و وسیله، امانت دادن و… در زندگی روزمره اتفاق بیفتد. فعالان حوزه مشاوره حقوقی معتقدند که عمل یا ترک عملی که به صورت عمدی خیانت باشد و باعث ضرر به امانت‌دهنده شود جرم تلقی می‌گردد.
این جرم همچنین با سرقت یا کلاهبرداری نیز متفاوت است. زیرا در سرقت فرد سارق بدون اطلاع دارنده مال، به تصاحب مال او اقدام می‌کند و در کلاهبرداری، فردی با انجام عمل متقلبانه، مال دیگری را تصاحب می‌کند. درحالی‌که در بحث خیانت در مال، فردی امین که دارنده مال یا وسیله، خودش او را برای نگهداری مال یا اجاره دادن و عاریه دادن مال انتخاب کرده است در نگهداری آن به او خیانت کرده و باعث ضررش می‌شود.
در اینجا علاوه بر از دست رفتن مال یا زیان مالی، موضوع از بین رفتن اعتماد میان افراد نیز مطرح است. در کلاهبرداری و سرقت مجرمین از مال سرقتی نفع می‌برند ولی در موضوع خیانت ممکن است مجرم منفعتی نداشته باشد و تنها به صاحب مال ضرری وارد شده باشد.
چه مواردی خیانت در امانت محسوب نمی‌شود؟
برای آنکه جرم تحقق یابد لازم است شرایط سپردن مال امانی رعایت شده باشد، یعنی مال توسط فرد یا متصرف قانونی او به شکلی قانونی به امین سپرده شده و عمل یا ترک عمل او موجب ضرر به دارنده مال شده باشد.
بنابراین اگر هر کدام از این شروط وجود نداشته باشد خیانت در امانت مطرح نمی‌شود.
مال مسروقه
اگر فردی مال مسروقه خود را به دیگری بسپارد و امین باعث ضرر آن فرد شود موضوع خیانت مطرح نمی‌گردد، زیرا مال سرقت‌شده به صورت قانونی به فرد امین سپرده نشده است.
جهیزیه
جهیزیه‌ای که در ابتدای زندگی مشترک به خانه زوج منتقل می‌گردد مصداق مال امانی نیست.
مطابق با ماده ۳۳۷ قانون مدنی اموالی که به شکل صریح یا ضمنی جهت استیفا در اختیار دیگری قرار می‌گیرد رابطه امانی به وجود نمی‌آورد.
سرقت و کلاهبرداری
در کلاهبرداری و سرقت، سارق مال فرد را به صورت پنهانی یا با فریبکاری تحصیل می‌کند ولی در بحث خیانت در امانت، فرد با میل و رضایت خود مال را به غیر می‌دهد. همچنین ضرر مالک شرط وقوع خیانت است؛ درحالی‌که در سرقت و کلاهبرداری علاوه بر ضرر زیان‌دیده، انتفاع مجرم نیز شرط است.
