مشکلها و ناسازگاریهای زندگی مشترک گاه به جایی میرسد که ادامه زندگی برای طرفین غیرممکن میشود. گاه این ناسازگاریهای منجر به طلاق، ریشه در اختلافهای فرهنگی، مشکلهای اقتصادی یا موضوعهای دیگر دارد.
وقتی صحبت از جدایی به میان میآید، اکثر مادرها با توجه به وابستگی شدید به فرزندشان، سعی در تحمل ناملایمتیهای زندگی مشترک دارند و به عبارتی، میسوزند و میسازند تا ضربه عاطفی متوجه فرزندشان نشود.
زوجین وقتی به پایان راه میرسند، باید آمادگی قبول تعهدهای خود بعد از فرآیند طلاق را داشته باشند. اگر بتوانند با یکدیگر بر سر تعهدهای موجود به توافق برسند، این مسیر سادهتر طی خواهد شد ولی درصورت عدم توافق در مورد تمامی تعهدها در قبال یکدیگر، قانون تصمیمگیری خواهد کرد.
بهطور قطع یکی از بحثهای مهم در فرآیند طلاق بعد از مهریه، موضوع حضانت است.
حضانت فرزند از جمله اموری است که بر سر آن به سختی توافق صورت میگیرد و بهطور معمول در نهایت بعد از کشمکشهای بسیار، دادگاه درباره آن تصمیم میگیرد.
سیدوک در ادامه به بررسی موضوع حضانت از بُعد قانونی میپردازد:
حضانت فرزند چیست؟
تا زمانیکه زن و مرد با یکدیگر زندگی میکنند، تربیت، پرورش و نگهداری فرزند بر عهده هر دو آنهاست. با جدایی طرفین و تا رسیدن فرزند به سن بلوغ، موضوع حضانت مطرح میشود. به عبارت دیگر، بحث حضانت مربوط به کودکان است.
مطابق بر قانون، سن حضانت برای دخترها ۹ سالگی و برای پسرها ۱۵ سالگی مشخص شده است و پدر و مادر، ملزم به اجرای مسئولیتهای خود در قبال فرزند هستند.
همانطور که بیشتر کلمههای حقوقی در کشور ما ریشه در زبان عربی دارند، واژه حضانت نیز از این قاعده مستثنی نیست و در ترجمه فارسی به معنای نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی است که قانون مشخص کرده است.
گفتنی است در بعضی از طلاقها که به صورت توافقی اتفاق میافتد، زوجین پیش از اقدام به جدایی و با مشورت یک مشاوره حقوقی راجع به مسئله حضانت با یکدیگر توافق میکنند.
بدین ترتیب که روزهای ملاقات، مدت زمان و همچنین تعداد ملاقات نیز از پیش تعیین میشود ولی بازهم مطابق با ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، دادگاه در مورد هرگونه توافق در ارتباط با حضانت تصمیم میگیرد.
وظیفههای پدر و مادر در موضوع حضانت فرزند
باتوجه به وابستگی والدین به فرزندان، معمولا طرفین قادر به توافق بر سر حضانت نیستند و در نهایت دادگاه نسبت به آن قضاوت خواهد کرد. در قانون اساسی کشور ما، با توجه ویژهای به این موضوع پرداخته شده و حق دیدار فرزند را برای هر دو طرف قائل شده است.
به سبب بُعد عاطفی که بین مادر و فرزند وجود دارد، حضانت تا سن ۷ سالگی بهعهده مادر است و بعد از آن، پدر حضانت فرزند را عهدهدار است.
به این معنا که در طول این مدت اگرچه فرزند نزد مادر میماند، اما پدر باید نسبت به ادای تکلیفهای خود از قبیل دیدار با فرزند و همچنین پرداخت نفقه فرزند اقدام کند و در زمانیکه حضانت به عهده مرد است، زن موظف به دیدار فرزند و رفع نیازهای عاطفی فرزندش است.
در صورتیکه هریک از طرفین نسبت به انجام وظیفههای خود امتناع کنند، مطابق با قانون مستوجب مجازات هستند.
بُعد حقوقی حضانت فرزند
در مادههای ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی بهطور کامل به موضوع حضانت پرداخته شده است که به قسمتهای مهم آن میپردازیم.
طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی که بهطور مستقیم به نگهداری اطفال میپردازد که به عنوان حق و تکلیف پدر و مادر مشخص شده است. این موضوع به این معنا است هم مرد و هم زن مسئولیت قانونی در مورد حضانت فرزند دارند.
در حمایت از این قانون، ماده ۱۱۶۹ نیز به وضوح اعلام کرده است که حضانت فرزند دختر و پسر تا پایان ۷ سالگی با مادر است و پس از آن تا سن بلوغ عرفی دختر (۹سالگی) و پسر (۱۵ سالگی) با پدر است.
البته حضانت طفل (حضانت دختر یا پسر) پس از هفت سالگی به طور مطلق به پدر واگذار نمیشود و درصورتیکه در مورد نگهداری فرزند، بین پدر و مادر اختلاف ایجاد شود، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت فرزند حتی بعد از سن ۷ سالگی نیز حضانت فرزند را به عهده مادر میدهد.
چگونه حضانت مرد یا زن باطل میشود؟
در ماده ۱۱۷۰ آمده است که در صورت اثبات جنون زن و یا ازدواج مجدد وی، حضانت از زن سلب میشود.
حال در ارتباط با مرد نیز اگر اعتیاد به الکل یا مواد مخدر، فساد اخلاقی، ضرب و شتم فرزند یا ابتلا به بیماری روانی وی توسط زن به اثبات برسد، حضانت از پدر سلب میشود.
لذا با توجه به اینکه لذتبردن از نعمت فرزند، حق طبیعی طرفین است، پیشنهاد میشود تا زوجین با توافق یکدیگر راه مسالمتآمیز را در ارتباط با حضانت انتخاب کنند.
در این صورت دو راه وجود دارد که یا پیش از ادواج در شروط عقد مطرح شود یا اینکه در فرآیند طلاق و با توافقی که بین طرفین صورت میگیرد، زن میتواند از طریق توافق با شوهر بر سر مهریه، اقدام به دریافت حضانت فرزند کند که این مورد باز هم مانعی بر حق ملاقات پدر با فرزندش نیست.
حضانت فرزند بعد از سن بلوغ به چه صورت است؟
مطابق با قانون مدنی کشور، بعد از اینکه پسر به سن ۱۵ سالگی و دختر به سن ۹ سالگی میرسند و با توجه به اتمام سن حضانت، پسر یا دختر مختار است تا نسبت به انتخاب زندگی با پدر یا مادر اقدام کند.
به عبارت دیگر از نظر قانون دختر و پسر بعد از رسیدن به سن بلوغ، توانایی انتخاب دارد و میتواند خودش برای زندگی با پدر یا مادر تصمیمگیری کند.
ذکر این نکته ضروری است که سن قانونی در کشور ۱۸ سالگی است و پدر موظف است تا رسیدن به سن قانونی فرزند، وی را از نظر مالی تامین کند.